श्लोक:१
मूलाधारे प्रवर्तते तेजो,
सहस्रारात् ऊर्ध्वं दशाङ्गुलं व्याप्नोति।
चैतन्यमेकं परं ब्रह्मरूपं,
प्रकाशमयं शान्तमेव नित्यं॥
भावार्थ:
कुंडलिनी शक्ती ही मूळाधार चक्रात सुप्त अवस्थेत असते. साधकाच्या साधनेने ती जागृत होऊन वर चढू लागते. हे तेज किंवा दिव्य शक्ती सहस्रार (मस्तकावरील ब्रह्मरंध्र) पर्यंत प्रवास करून त्याच्या पुढे सुमारे दहा अंगुलांपर्यंत (अर्थात सूक्ष्म आकाशात) विस्तारते.
हे चैतन्य एकमेव आहे — तेच परम ब्रह्माचे रूप आहे — जे अखंड प्रकाशमय, शांत, आणि शाश्वत स्वरूपाचे आहे.
श्लोक:२
सुषुप्तावस्थायां कुंडलिनी सन्निहिता,
जाग्रते ब्रह्माण्डसङ्गमं साधयति।
भूतवर्तमानभविष्यपरं तत्त्वं,
चैतन्येन पश्यन् विजानीते परं॥
भावार्थ:
गाढ झोपेच्या (सुषुप्त) अवस्थेत कुंडलिनी निष्क्रिय व सन्निहित राहते. पण जागृतीच्या (ध्यान किंवा समाधीच्या) अवस्थेत ती सक्रिय होऊन संपूर्ण ब्रह्मांडाशी एकरूप होण्याचा (ब्रह्मसंगम) अनुभव देते.
या चैतन्याने साधक भूतकाळ, वर्तमान आणि भविष्यकाळ या तिन्हींच्या पलीकडील सत्य तत्त्व जाणतो — म्हणजेच ‘परम तत्त्व’.
श्लोक:३
शिरोमणौ सहस्रारकमलं,
दिव्यतेजसा प्रभातसमं झळकते।
हृदयस्थ चैतन्यशिखा सम्यक्,
मोक्षसंधानं सर्वद्रष्टृ समायते॥
भावार्थ:
मस्तकाच्या शिखरावर असलेले सहस्रार चक्र हे दिव्य तेजाने प्रभातप्रकाशासारखे झळकते. हृदयात असलेली चैतन्याची ज्योत त्या तेजाशी संलग्न होते. या एकत्रीकरणामुळे साधकाला मोक्षाचा मार्ग (मुक्तीची जाणीव) प्राप्त होते, आणि तो सर्व गोष्टींचा साक्षी (सर्वद्रष्टा) बनतो.
श्लोक:४
न जाग्रते न स्वप्ने न सुषुप्तौ,
केवलं ब्रह्मज्ञानं सदा प्रवर्तते।
प्रकाशशान्तिरसामयिकं,
सर्वव्यापि चैतन्यं मुक्तिप्रदं भवते॥
भावार्थ:
ही अवस्था ना जागृतीची आहे, ना स्वप्नाची,
ना सुषुप्तीची — ती चौथी अवस्था म्हणजे तुरीय आहे. या अवस्थेत फक्त ब्रह्मज्ञानच राहते.
ही अनुभूती अखंड प्रकाश आणि शांतीने युक्त असते, काळाच्या पलीकडे आहे आणि सर्वत्र व्यापणारे चैतन्य म्हणून प्रकटते. हेच मुक्ती देणारे स्वरूप आहे.
🌺 संपूर्ण स्तोत्राचे सार 🌺
हे स्तोत्र कुंडलिनी शक्तीच्या चार टप्प्यांतील प्रवासाचे वर्णन करते —
१⃣ मूळाधारातील जागरण,
२⃣ ब्रह्मांडाशी एकरूपता,
३⃣ सहस्रारातील तेजस्वी मिलन,
४⃣ आणि शेवटी तुरीय ब्रह्मरूपात विलीन होणे.
हा प्रवास म्हणजेच आत्म्याचे ब्रह्माशी मिलन — चैतन्याचे पूर्ण प्रकट रूप.
बुधवार, १२/११/२०२५ , ३०:०० hrs.
अजय सरदेसाई -मेघ
🌼🙏🌼🙏🌼
